ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)

De oorzaak van ADHD is nog niet bekend. Het is wel duidelijk dat drie factoren een grote rol spelen:

• De werking van de hersenen
• Erfelijkheid
• Omgevingsfactoren

De ontwikkeling van de hersenen bij ADHD
Onderzoek heeft aangetoond dat de hersenen van kinderen met ADHD anders zijn dan die van kinderen zonder ADHD. Zo blijkt dat bepaalde gebieden in de hersenen minder ontwikkeld zijn dan bij leeftijdsgenootjes. Normaal gesproken is er een verschil in de ontwikkeling tussen de twee hersenhelften bij kinderen. Bij kinderen met ADHD is het verschil in ontwikkeling veel kleiner.

Verstoring van neurotransmitters in de hersenen bij ADHD
Hersenonderzoek heeft aangetoond dat de hersenen van kinderen en volwassenen met ADHD anders functioneren dan de hersenen van leeftijdsgenoten. Om boodschappen over te geven van de ene zenuw in de hersenen naar de andere zenuw, wordt gebruik gemaakt van neurotransmitters. Bij kinderen en volwassenen met ADHD zijn er verstoringen in deze neurotransmittersystemen gevonden.  

Erfelijkheid
Erfelijkheid speelt een, nog onbekende, rol bij ADHD. Als een kind in het gezin ADHD heeft, is de kans twee tot drie maal groter dat broers en zussen in dat gezin ook ADHD hebben. Het is nog niet volledig duidelijk welke genen een rol spelen en wat zij dan precies doen.

Omgevingsfactoren die een rol spelen bij ADHD
Omgevingsfactoren kunnen ook van invloed zijn bij het ontstaan van ADHD. Omgeving is een erg breed begrip. Zo valt onder omgeving:

• Relaties met anderen
• Ingrijpende gebeurtenissen
• Voeding
• Middelengebruik
• Blootstelling aan toxische stoffen
• Blootstelling aan straling
• Ziekte of ongevallen tijdens de zwangerschap, de geboorte of daarna

Deze omgevingsfactoren kunnen van grote invloed zijn op een kind en daarmee het gedrag beïnvloeden.

Het is erg belangrijk dat de diagnose ADHD gesteld wordt door een expert. Zelf diagnoses stellen kan voor grote problemen en misverstanden zorgen. Deskundige hulp kan worden ingeroepen via:

• De huisarts
• Bureau Jeugdzorg
• Een in ADHD gespecialiseerd kinderarts
• Een kinderpsycholoog
• Een orthopedagoog

Is er sprake van ADHD?
In eerste instantie zal er gekeken worden of de aanwezige symptomen passen bij een andere aandoening dan ADHD. Bij een vermoeden van een andere oorzaak zal aanvullend onderzoek zich eerst hier op richten. Pas als andere oorzaken uitgesloten zijn, wordt de diagnose ADHD verder uitgezocht.

Psychosociale anamnese
Aan de hand van een ADHD-checklist of test zal de deskundige een psychosociale anamnese afnemen. De vragen gaan bijvoorbeeld over je gezondheid, maar ook over je thuissituatie en familiegeschiedenis. Deze vragen zijn nodig om vast te stellen of je kind misschien ergens anders druk van wordt dan van ADHD.

Hiervoor is altijd informatie nodig van zowel de ouders als van de school. Soms is er meer onderzoek nodig, bijvoorbeeld een neuropsychologisch onderzoek. Dit onderzoek kan inzicht geven in:

• Zwakke of juist sterke punten in het verstandelijk functioneren
• Intelligentie
• Aandachtsregulatie
• Geheugen
• Planning
• Organisatie

Uiteindelijk wordt de diagnose ADHD gesteld op basis van een aantal criteria zoals die zijn vastgesteld in het internationale classificatiesysteem van de geestelijke gezondheidszorg. Onder de zes jaar is het erg lastig om een diagnose te stellen. Onder deze leeftijd zijn bijvoorbeeld ADHD en gewoon druk kleutergedrag, of ADHD en autisme nog lastig van elkaar te onderscheiden.

Over het algemeen kun je ADHD onderverdelen in drie typen:

• Het niet-oplettende type. Dit type is in feite geen ADHD maar ADD, omdat kenmerken als impulsiviteit en hyperactiviteit ontbreken.
• Het hyperactieve type. Hierbij staan hyperactiviteit en impulsiviteit op de voorgrond.
• Het niet-oplettende en hyperactieve type. Bij dit gecombineerde type spelen zowel hyperactiviteit als aandacht- en concentratieproblemen een belangrijke rol.

Symptomen van ADHD zijn onder te verdelen in drie groepen:

• Aandachts- en concentratiestoornissen
• Hyperactiviteit
• Impulsiviteit

Bij de bespreking van de problemen zal vooral op de problemen bij kinderen worden gefocust.

Aandachts- en concentratieproblemen
Kinderen met ADHD of ADD vinden het vaak lastig om hun aandacht (blijvend) op een taak te richten en zich niet te laten afleiden. Dit kan ontstaan doordat kinderen met ADHD minder goed in staat zijn om ‘onbelangrijke’ omgevingsprikkels te negeren. Als ouders tegen ze praten horen ze niet alleen wat de ouder zegt, maar ook bijvoorbeeld de radio, de hond die aan het eten is, de pannen die staan te sissen op het fornuis. Dit heeft vaak tot gevolg dat kinderen met ADHD op school minder goed presteren dan hun leeftijdsgenootjes.

Opvallend is dat kinderen met ADHD zich bij sommige activiteiten juist wel heel goed kunnen concentreren, maar dit kan alleen als ze iets verschrikkelijk leuk of interessant vinden, zoals een bepaald computerspel. Dit wordt een hyperfocus genoemd. In andere gevallen kost het veel meer energie om de aandacht erbij te houden.

Hyperactiviteit
Hyperactiviteit uit zich vooral bij jonge kinderen. Ze kunnen niet stilzitten en zijn voortdurend in beweging. Naarmate kinderen ouder worden, wordt de hyperactiviteit over het algemeen ook minder. Kinderen die geen drukte laten zien naar de buitenwereld, hebben wel vaak veel drukte in hun hoofd.

Impulsiviteit
Kinderen met ADHD kunnen erg impulsief zijn. De remfunctie en innerlijke controle die kinderen over het algemeen hebben ontbreekt bij kinderen met ADHD. De handeling is al uitgevoerd voordat er over nagedacht is.

De eerste symptomen van ADHD zullen zich uiten bij kinderen. Deze kun je herkennen aan de volgende kenmerken:

• Moeilijk kunnen stilzitten
• Snel afgeleid zijn
• Moeilijk op hun beurt kunnen wachten
• Van de ene activiteit naar de andere hollen en niet rustig kunnen spelen
• Overdreven veel praten
• Niet luisteren naar wat anderen zeggen en anderen in de rede vallen
• Zich vaak in gevaarlijke situaties storten
• Moeilijk instructies op kunnen volgen
• Anders reageren op straf en beloning dan andere kinderen
• Veel dingen kwijtraken
• Moeite hebben om blijvend ergens hun aandacht op te richten
• Zichzelf moeilijk onder controle kunnen houden

Kinderen die overwegend onoplettend zijn, maar niet hyperactief (ADD) zijn juist vaak dromerig, passief en teruggetrokken.

De kracht van ADHD
Kinderen met ADHD worden vaak gestigmatiseerd als lastig of druk. Het zit in onze natuur om afwijkend of ander gedrag te benoemen, terwijl er ook veel sterke punten te benoemen zijn. Krachtige eigenschappen van kinderen met ADHD zijn:

• Enthousiasme
• Fanatiek in sport en beweging
• Hyperfocus bij interessante dingen
• Spontaniteit
• Humoristisch
• Zorgzaam
• Ondernemend, initiatiefrijk
• Fantasierijk
• Sterk rechtvaardigheidsgevoel
• Duidelijk en direct in de communicatie

Volwassenen met ADHD hebben met name problemen met concentratie, planning en organisatie. De hyperactiviteit kan minder duidelijk aanwezig zijn bij volwassenen of kan zich op een andere manier uiten. Het uit zich dan als onrust in het hoofd, overmatig sporten of slecht slapen.

Typische symptomen van volwassenen met ADHD zijn:

• Te laat komen
• Druk praten
• Eigenwijsheid
• Chaotisch en rusteloos gedrag
• Moeite met autoriteit
• Vaak wisselen van baan
• Snel gefrustreerd zijn

Het is mogelijk dat de ernst van de klachten bij het ouder worden minder worden, maar bij zestig procent blijft de ADHD hinderlijk aanwezig. De behandeling richt zich op symptomen bestrijden en bestaat over het algemeen uit:

• Informatie geven over ADHD
• Begeleiding thuis en/of op school met behulp van een coach
• Medicatie
• Zo kunnen de klachten van ADHD met behulp van een specifiek dieet worden verminderd.

Het geven van informatie en begeleiding is belangrijk. Het zijn namelijk de ouders en leerkrachten die het kind met ADHD begeleiden en dus goed moeten weten hoe je met het kind om moet gaan. Het is erg belangrijk om te zorgen voor regelmaat en voldoende rustmomenten.

Medicatie
Er zijn verschillende soorten medicijnen tegen de symptomen van ADHD. Door een tekort aan bepaalde neurotransmitters is er een verminderde remfunctie in bepaalde hersengebieden en ontstaan ADHD-symptomen. Medicijnen kunnen invloed uitoefenen op deze neurotransmitters en de hoeveelheden hiervan beïnvloeden. Door de hoeveelheid neurotransmitters te verhogen in de ruimte tussen twee zenuwcellen, kunnen medicijnen de remfunctie verbeteren en de ADHD-symptomen verminderen.

Er zijn verschillende medicijnen bekend die op verschillende neurotransmittersystemen inwerken. Deze verschillende medicijnen zijn nodig omdat niet iedereen hetzelfde reageert op bepaalde medicijnen. Als de medicijnen goed werken worden de symptomen van ADHD verminderd. Vaak houdt dit in dat er meer sprake is van rust en concentratie.

Er zijn globaal gezien twee groepen medicijnen te krijgen:

• Deze groep medicijnen bevat allemaal de stof methylfenidaat of dexamfetamine en grijpt met name in op de neurotransmitters dopamine en noradrenaline.
• Deze groep medicijnen grijpt aan op het noradrenalinesysteem.

Behalve deze groepen medicatie, wordt melatonine vaak voorgeschreven bij ADHD. Melatonine is een lichaamseigen stof. Melatonine zorgt ervoor dat je minder moeite hebt om in te slapen, als het op de juiste wijze wordt toegepast.