1. Startpagina SZF
  2. Gezondheidsencyclopedie
  3. M
  4. Metastasen (Kankeruitzaaiingen)

Metastasen (Kankeruitzaaiingen)

Wat zijn metastasen?

In het kort:

  • Metastasen (kankeruitzaaiingen) zijn cellen die van een tumor in het ene orgaan zijn losgeraakt en vervolgens naar een ander orgaan zijn verspreid.
  • De oorzaak van uitzaaiingen is niet helemaal bekend, maar heeft te maken met het DNA, de grootte en de groeiwijze van de tumor.
  • Symptomen van een kankeruitzaaiing zijn sterk afhankelijk van het orgaan waar de kankercellen naar verspreid zijn.
  • Bij behandeling van uitzaaiingen gebruiken artsen vaak een operatie, chemotherapie, immunotherapie of bestraling.

Over metastasen

Kankercellen kunnen losraken van een tumor en via lymfe en/of bloed in het lichaam worden verspreid. Via lymfe en/of bloed kunnen de kankercellen in andere organen terechtkomen en daar uitgroeien tot tumoren. Dit wordt ook wel een uitzaaiing of metastase genoemd. Het is dus geen andere soort kanker, maar een verspreiding van de oorspronkelijke kankercellen naar een andere plaats in het lichaam. Een voorbeeld: als bij een patiënt met dikke darmkanker (later) ook een tumor in de lever is vastgesteld, gaat het niet om leverkanker maar om gelijksoortige darmcellen in de lever.

Kanker is geen op zichzelf staande ziekte. Het is een verzamelnaam voor een groep aandoeningen waarbij lichaamscellen zich vermenigvuldigen en ongecontroleerd verspreiden. Kanker kan in elk deel van het lichaam voorkomen. Toch zijn er bepaalde voorkeurslokalisaties; plaatsen waar kanker vaker optreedt. Dit zijn voornamelijk plaatsen waar snelle celdeling plaatsvindt, bijvoorbeeld in de dunne darm. De ongecontroleerde celgroei wordt een kwaadaardige tumor genoemd.

Een belangrijk kenmerk van een kwaadaardige tumor is de neiging van tumorcellen om zich te verspreiden door het lichaam. Via de bloedbaan of de lymfevaten kunnen de losgeraakte tumorcellen op een andere plaats in het lichaam een nieuwe kankerhaard veroorzaken. Dit wordt een uitzaaiing (metastase) genoemd. Verspreiding van kwaadaardige kankercellen die altijd los zijn geweest noem je geen uitzaaiing, maar verspreiding. Deze kankercellen bevinden zich niet in een orgaan, maar in het bloed, lymfestelsel of beenmerg.

In veel gevallen ontdekken artsen de kanker pas aan de hand van deze uitzaaiingen. Vaak zijn het ook de uitzaaiingen die de prognose voor de toekomst bepalen.

De oorzaken van een kankeruitzaaiing zijn niet helemaal duidelijk. Wel is het bekend dat het DNA van de kankercel het risico op uitzaaiing kan beïnvloeden. Ook zaaien grotere tumoren eerder uit dan kleinere tumoren en is de groeiwijze van belang. Bij sommige soorten kanker is het mogelijk om met DNA-onderzoek de kans op uitzaaiingen te voorspellen. Hieronder de oorzaken van drie kankeruitzaaiingen waar al veel over bekend is.

Oorzaak uitzaaiingen in de lever

Door de lever lopen veel bloedvaten, hierdoor is de kans groter dat een tumorcel vanuit een ander orgaan via het bloed in de lever terecht komt. Uitzaaiingen van andere vormen van kanker komen dus vaker voor in de lever dan in andere organen. De lever filtert het bloed van het hele darmstelsel, waardoor de lever kwetsbaar is voor tumoren uit de darm. Ook tumoren uit de maag, borst, alvleesklier, huid en longen zaaien vaker uit naar de lever dan naar andere organen.

Oorzaak uitzaaiingen in het bot

Vaak is er geen directe oorzaak voor het ontstaan van deze kwaadaardige tumoren. Heel af en toe is er sprake van een erfelijke oorzaak. De reden dat bottumoren uitzaaien is vaak ook niet aan te wijzen. Bij patiënten met uitzaaiingen is deze uitzaaiing vaak naar het bot. Bij prostaat- en borstkanker heeft bijvoorbeeld 65-75% van de patiënten met uitzaaiingen een botuitzaaiing. Bij schildklierkanker heeft zo’n 60% van de patiënten met uitzaaiingen een botuitzaaiing.

Oorzaak lymfeklieruitzaaiingen

Lymfeklieruitzaaiingen ontstaan doordat kankercellen losraken van een tumor en deze cellen zich vervolgens verplaatsen via de lymfeklieren. Soms blijven de kankercellen ‘hangen’ aan de lymfeklieren, waarna deze blijven delen en tot metastasen uitgroeien.

De symptomen van een kankeruitzaaiing zijn erg afhankelijk van het orgaan waar de tumor naar uitgezaaid is.

Symptomen leveruitzaaiing

Als je een levertumor hebt of een uitzaaiing naar de lever, dan heb je vaak in het begin geen last van klachten. Dit is ook afhankelijk van de plaats, grootte en het aantal tumoren dat in de lever is. Meestal geeft de primaire tumor meer klachten. De volgende klachten kunnen ontstaan bij leverkanker:

  • Misselijkheid en overgeven
  • Minder eetlust
  • Vermoeidheid
  • Onverklaarbaar gewichtsverlies
  • Een opgezette lever
  • Buikpijn
  • Geelzucht

Symptomen botuitzaaiing

Bij een bottumor of uitzaaiing van andere organen naar de botten heb je doorgaans eerst last van vage klachten. Dit begint vaak met pijn rond het bot waar de kankercellen zich bevinden. Soms zwelt een gewricht op omdat de cellen dichtbij het gewricht zitten. Dit kan problemen geven met bewegen.

Ook is het mogelijk dat de uitgezaaide kankercellen het bot aantasten en hierdoor het bot breekt. Wanneer de uitgezaaide kankercellen zich op de oppervlakte van het bot en vlak onder de huid bevinden, heb je meestal weinig klachten. De uitzaaiing is dan gemakkelijk te verwarren met een onschuldig knobbeltje, zoals een vetbult.

Symptomen lymfeklieruitzaaiing

Een lymfeklieruitzaaiing herken je vaak aan een zwelling in de hals. Niet alle uitzaaiingen zullen een voelbare of zichtbare zwelling geven en niet alle zwellingen zijn uitzaaiingen. Wel is het zo dat je bij een grotere lymfeklier een grotere kans hebt dat de zwelling veroorzaakt is door een uitzaaiing. De uitzaaiing ontstaat vaak vanuit hoofd-halskanker en is hier soms het eerste symptoom van.

De behandeling van kankeruitzaaiingen is afhankelijk van het orgaan waar de tumor naar is verspreid. De meest gebruikte behandelingen voor kankeruitzaaiingen zijn een operatie waarbij de uitzaaiing verwijderd wordt, een chemokuur of bestraling. Hieronder vind je meer informatie over drie kankeruitzaaiingen waar al veel over bekend is.

Behandeling leveruitzaaiingen

Bij uitzaaiingen naar de lever zijn er twee mogelijkheden: curatieve behandelingen en palliatieve behandelingen. Curatieve behandelingen zijn gericht op genezing, palliatieve behandelingen op het zo lang mogelijk leven met een goede kwaliteit van leven. Een voorbeeld van een curatieve behandeling is een operatie bij leveruitzaaiingen. Hier komt zo’n tien tot dertig procent van de patiënten voor in aanmerking. Een andere mogelijke curatieve behandeling is het wegbranden van de levermetastasen.

Uitzaaiingen lever levensverwachting

Bij mensen waar de leveruitzaaiingen van darmkanker met een operatie zijn verwijderd, leeft veertig tot vijftig procent nog vijf jaar na behandeling. Wanneer de levermetastasen niet operationeel verwijderd kunnen worden, verslechterd de levensverwachting sterk.

Behandeling botuitzaaiingen

Bij uitzaaiingen in het bot wordt de pijn bestreden met medicijnen of met in- of uitwendige bestraling. Medicatie kan met chemotherapie of doelgerichte therapie helpen om de pijn te bestrijden. Een primaire tumor bestaande uit prostaat- of borstkanker kan door hormonale therapie verminderd worden. Bij bestraling krijg je één of meerdere behandelingen in een korte tijd. Bestraling kan de pijn compleet wegnemen, of de behoefte aan pijnstillers sterk verminderen.

Uitzaaiingen botten levensverwachting

Gemiddeld gezien leeft zestig procent van de patiënten na behandeling tegen tumoren in de botten nog. Dit is afhankelijk van het succes in het verwijderen van de tumor. Bij een curatieve behandeling (voor genezing) wordt de tumor volledig verwijderd. Soms is dit niet mogelijk, bijvoorbeeld als deze te dicht bij belangrijke organen ligt.

Behandeling lymfeklieruitzaaiingen

Lymfeklieren worden behandeld als is aangetoond dat daar uitzaaiingen zijn. Ook behandelen artsen de lymfeklieren vaak preventief wanneer er hoofd-halskanker is gevonden. Dit gebeurt omdat de kans op lymfeklieruitzaaiingen groot is bij hoofd-halskanker. Behandeling van lymfeklieruitzaaiingen bestaat uit een operatie, bestraling of chemotherapie. Tijdens de operatie verwijdert de arts (een deel) van de lymfeklieren in de hals. Bij bestraling krijg je rond de 28 tot 35 keer een bestraling. Wanneer chemotherapie gekozen is als behandelmethode, ontvang je de medicatie meestal via een infuus. Vaak is chemotherapie een aanvullende behandeling op bestraling.

Uitzaaiingen lymfeklieren levensverwachting

De levensverwachting bij uitzaaiingen in de lymfeklieren is afhankelijk van het aantal uitzaaiingen in de hals. Hoe minder uitzaaiingen, hoe groter de overlevingskans. Wanneer de lymfeklieren niet worden behandeld, kunnen de kankercellen zich verder verspreiden. Dit verslechtert de levensverwachting sterk. Het is daarom belangrijk dat de lymfeklieruitzaaiingen zo snel mogelijk worden gevonden en behandeld.