Bedplassen (Enuresis nocturna)

Wat is bedplassen?

Bedplassen, ook wel enuresis nocturna genoemd, is een vervelende aandoening waarbij de hersenen te laat een signaal vanuit de blaas ontvangen dat je moet plassen. Hierdoor heb je te laat door dat je aandrang hebt en plas je in bed. Hoewel veel mensen denken dat het een typisch probleem bij kinderen is, komt bedplassen zowel bij kinderen als volwassenen voor.

Bedplassen bij kinderen

Als je blaas vol raakt, stuurt deze een signaal naar de hersenen dat je naar het toilet moet. Bij veel kinderen komt dit signaal 's nachts te laat door, waardoor zij in bed plassen. Bedplassen is een ongevaarlijk, maar erg vervelend probleem. Vooral jongens lijken er meer last van te hebben dan meisjes, wel tot twee keer zo vaak als meisjes. Bij 5-jarige kinderen heeft nog één op de zes kinderen last van bedplassen. Bedplassen neemt af met de leeftijd.

Vanaf een leeftijd van ongeveer 1,5 jaar wordt een kind zindelijk en leert het signaal van een volle blaas te herkennen. Meestal zijn kinderen eerst overdag zindelijk en worden pas later ook ’s nachts zindelijk. Veel kinderen zijn vanaf een leeftijd van 3 jaar ook ’s nachts zindelijk. Tot een jaar of vijf is bedplassen zeker niet vreemd. Bij kinderen tot 5 jaar spreken we officieel van bedplassen als zij gemiddeld tweemaal per week ’s nachts in bed plassen, gemeten in de afgelopen 3 maanden. Bij kinderen ouder dan 5 jaar is dat wanneer zij ten minste tweemaal per maand in bed plassen.

Bedplassen bij volwassenen

Hoewel het minder bekend is, plast ongeveer één procent van de volwassenen soms in bed. Dit is iets anders dan incontinentie, bedplassers verliezen namelijk alleen ’s nachts de controle over hun blaas, terwijl mensen met incontinentie de gehele dag ongewenst urine verliezen. Bij een volwassene spreken we van bedplassen wanneer zij ten minste eenmaal per maand in bed plassen. Bedplassen kan voor een volwassene leiden tot veel schaamte en onzekerheid.

Voorheen dacht men dat er in de nacht meer urine werd geproduceerd door een tekort aan vasopressine (een bepaalde stof), tegenwoordig blijkt deze relatie minder duidelijk. Er zijn aanwijzingen voor een relatie tussen psychologische mechanismen en bedplassen. Ook zou slaapdiepte mee spelen. De rol van zenuwen en controle over de blaas hierdoor is beperkt. Bij bedplassen wordt er uiteindelijk meer urine geproduceerd dan de blaas kan opslaan en wordt iemand niet wakker van een volle blaas.

Bij kinderen is er meestal geen lichamelijke oorzaak voor bedplassen. Het heeft eerder te maken met stress, bijvoorbeeld als er een nieuw zusje of broertje wordt geboren, de ouders gaan scheiden of als er een verhuizing of ruzie is. In deze gevallen is het heel normaal als een peuter die al een tijdje zindelijk is, nog een enkele keer in bed plast.

Stress is echter meestal niet de oorzaak bij kinderen die 's nachts nooit droog zijn geweest. Bij hen zijn de zenuwen en spieren die de blaasfunctie beheersen nog niet volgroeid. Ook speelt erfelijkheid een grote rol. Heeft één van de ouders lang in bed geplast, dan is de kans groot dat het bij hun kinderen ook zal gebeuren. Meestal gaat bij hen het bedplassen in de puberteit vanzelf over. Slechts in enkele gevallen is er lichamelijk iets mis, bijvoorbeeld bij een urineweginfectie, spina bifida (open ruggetje) of suikerziekte. Het is moeilijk om voor bedplassen één oorzaak aan te wijzen. Vaak is het een combinatie van factoren.

Bij volwassenen is de oorzaak van bedplassen vaker fysiek. Er kan sprake zijn van een hormonaal probleem. Verder komt bedplassen vaker voor bij vrouwen met terugkerende urineweginfecties.

Bedplassen is vrij gemakkelijk te herkennen. Het ondergoed is nat en vaak is er een natte vlek zichtbaar in het matras. Wanneer er slechts een aantal urinevlekjes in het ondergoed te zien zijn valt dit overigens niet onder bedplassen, maar onder incontinentie. Veel kinderen schamen zich als ze in bed hebben geplast. Daardoor kunnen ze zich nerveus of lastig gaan gedragen.

Voor het kind zelf

Bedplassen kan voor kinderen erg ingrijpend zijn: het is meer dan alleen een nat bed. Het betekent ook een verstoorde slaap wat kan leiden tot concentratieproblemen tijdens de (school)dag. Ook kunnen kinderen last krijgen van verminderd zelfvertrouwen. Als kinderen ouder worden en zich er steeds meer van bewust worden, kan het een vernederende ervaring zijn. Veel kinderen beginnen zich te schamen. Uit angst om bij anderen in hun bed te plassen, durven ze niet uit logeren of op schoolkamp te gaan.

Voor de ouders

Bedplassen heeft naast praktische- ook psychische gevolgen voor de ouders. Bij praktische gevolgen van bedplassen valt te denken aan het vaker moeten verschonen van het beddengoed en wellicht de extra aanschaf van luiers. Daarnaast is het belangrijk voor ouders om op een goede manier mee om te gaan met het bedplassen van je kind. Wacht niet af, maar onderneem actie. Want aan bedplassen is heel goed iets te doen. Straffen heeft hierbij geen zin. De stress en frustratie van de ouders kan te veel druk leggen op het kind en de rest van het gezin. Als je kind ouder wordt en het zelf als een probleem gaat ervaren, doe je er verstandig aan om het te gaan behandelen. Sommige ouders hebben het gevoel dat hun kind expres in bed plast om te treiteren of aandacht te krijgen. Onthoud dat bedplassen voor het kind zelf erg vervelend is en dat bedplassen vrijwel nooit slechts aandachttrekkerij is.

Als het kind aangeeft het bedplassen een probleem te vinden en droog wil zijn, dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Deze zal eerst kijken of er een lichamelijke oorzaak is, zoals een urineweginfectie of suikerziekte. Dit komt echter zelden voor. Als er geen afwijkingen zijn gevonden voor het bedplassen kan er naar de verschillende behandelmethodes worden gekeken.

Medicijnen

Er kunnen verschillende medicijnen ingezet worden om van het bedplassen af te komen:

  • Ditropan (oxybutynin chloride). Dit is een anticholinergisch medicijn dat gebruikt wordt bij incontinentieproblemen. Ditropan blokkeert bepaalde zenuwimpulsen waardoor de spierenvan de blaas minder samentrekken. Dit middel wordt vooral gebruikt wanneer het bedplassen samengaat met veel plassen overdag of incontinentieproblemen. Het is meestal niet werkzaam voor kinderen die alleen in bed plassen.
  • Desmopressine (Minrin).Desmopressine is in tabletvorm en als smelttablet verkrijgbaar. De tabletten bestaan in sterktes van 0,1 en 0,2 milligram. De smelttabletten kun je innemen zonder extra drinken en bestaan in de sterktes 120 en 240 microgram. Desmopressine is uitsluitend op recept verkrijgbaar.
  • Dit is een zwaarder medicijn en wordt tegenwoordig afgeraden, omdat het zelfs in lage dosering ernstige bijwerkingen kan hebben. In de praktijk wordt het ook nog zelden gebruikt.

Wat kun je zelf doen bij bedplassen?

Om wat aan het bedplassen te doen moet je uitgaan van dezelfde principes als bij de 'gewone' zindelijkheidstraining. Prijs je kind als het een nacht droog is gebleven en laat hem zelf bijhouden hoe vaak het gelukt is. Boos worden als je kind weer in bed heeft geplast heeft geen zin, het probleem wordt dan alleen maar erger. Andere tips zijn:

Een plaswekker

Het kind slaapt hierbij op een onderlegger die in verbinding staat met een zoemer (wekker). Dit apparaatje maakt een doordringend geluid zodra de eerste druppel urine op de onderlegger komt. Het kind wordt hierdoor gewekt en kan op tijd uit bed komen om te plassen. Vaak wordt het kind na een tijdje vanzelf wakker en is de plaswekker niet meer nodig. Dit kan een paar weken duren, maar uiteindelijk helpt de plaswekker toch bij 70 procent van de kinderen. Begin niet te vroeg met de plastraining met de wekker (niet voor het zevende jaar). Hoe ouder het kind is hoe groter de kans van slagen. De plaswekker is niet meer dan een hulpmiddel, het werkt niet bij elk kind.

Wekken

Bij deze methode maken de ouders het kind wakker om te plassen voor zij zelf gaan slapen. Het kind moet dan goed wakker zijn, want als het kind half slapend plast, bevordert dit juist het bedplassen. Deze manier kun je alleen toepassen bij een kind dat ook weer snel in slaap valt.

Plaskalender

Bij een plaskalender mag het kind na elke droge nacht een zonnetje op de kalender tekenen. Als er een aantal zonnetjes op staan, krijgt het kind een beloning.

Droog-bedtraining

Dit is een intensief trainingsprogramma onder begeleiding voor oudere kinderen of volwassen. Als geen enkele andere behandeling heeft geholpen en het kind is erg gemotiveerd kan dit een succesvolle methode zijn.

Blaastraining

Hoewel de investering groot is en het effect nog twijfelachtig, wordt ook aan blaastraining gedaan. Bij deze training leer je controle te krijgen over de blaas gedurende de dag, waarmee de kans op het bedplassen ook afneemt.