Hypofysetumor (Hypofysegezwel)

Er zijn twee soorten tumoren die de hypofyse kunnen aantasten, namelijk niet-werkende tumoren en werkende tumoren. De niet-werkende tumor komt het meest voor. Dit is een gezwel dat zelf geen hormonen produceert. De niet-werkende tumor geeft klachten, vanwege de druk die het gezwel uitoefent in het hoofd. De werkende tumor produceert zelf wel hormonen waardoor de hormoonspiegel in het lichaam stijgt. Een ander soort tumor is het craniofaryngioom. Dit is een goedaardige en traag groeiende tumor die vooral voorkomt bij kinderen. De onderliggende oorzaak van een goedaardig hypofysegezwel blijft vaak onbekend. Vermoedelijk speelt erfelijkheid een rol.

Een hypofysetumor groeit erg traag, waardoor de symptomen geleidelijk ontstaan. Er zijn twee soorten verschijnselen die op een hypofysetumor kunnen duiden:
Verschijnselen die te maken hebben met de ligging van de hypofyse: als de tumor zo groot wordt dat deze boven het chiasma uitgroeit (kruispunt waar de oogzenuwen van beide ogen bij elkaar komen), ontstaat er druk op de oogzenuw. Als gevolg hiervan keert de ooglens het beeld om en wordt het buitenste gezichtsveld steeds kleiner. Dit gaat heel langzaam waardoor er gewenning optreedt. Hierdoor duurt het vaak lang voordat je er iets van merkt. Eerder ontstaan klachten zoals wazig zien en dubbelzien. Ook kan zware hoofdpijn optreden.

Verschijnselen die te maken hebben met de functie van de hypofyse: er is een te hoge en een te lage productie van hormonen mogelijk.

Te hoge hormoonproductie

Een te hoge productie van hormonen kan leiden tot specifieke symptomen en aandoeningen, zoals de ziekte van Cushing, acromegalie en prolactinoom. Prolactinoom is een hormoonproducerend gezwel van de hypofyse dat het prolactinegehalte verhoogt. Dit kan bij zowel mannen als vrouwen leiden tot een verhoogde melkproductie. Een prolactinoom is bijna altijd goedaardig en geeft geen verhoogd risico op borstkanker.

Te lage hormoonproductie

Een te lage productie van hormonen kan leiden tot verschillende klachten. Deze klachten verschillen per hormoon waar een tekort aan is. Een voorbeeld is een tekort aan het antidiuretisch hormoon (ADH) wat kan leiden tot veel dorst en daardoor vaak plassen. Een te lage productie van het schildklier aansturend hormoon (TSH) kan leiden tot een te traag werkende schildklier. Te weinig productie van geslachtsorgaan aansturende hormonen kan leiden tot verminderde menstruaties, minder of afwezige eisprong bij de vrouw en verminderde zaadproductie en potentieproblemen bij de man.

Bij het vermoeden van een hypofysetumor word je vaak eerst verwezen naar een endocrinoloog. Een aanzienlijk deel van deze verwijzingen komt van de oogarts en soms van de gynaecoloog of uroloog. Een endocrinoloog is een internist met speciale kennis van de hormoonhuishouding. Deze specialist zal aanvullend onderzoek verrichten op basis van de klachten. De endocrinoloog zal de verschillende hormoonspiegels in het bloed bepalen. Daarnaast zal er een MRI-scan gemaakt worden van het hoofd.

De behandeling van een hypofysetumor kan bestaan uit een operatie, het toedienen van medicijnen of bestraling. Deze verschillende behandelingen kunnen ook gecombineerd worden. De keuze van de behandeling hangt van een aantal factoren af, waarvan de soort en de grootte van de tumor de belangrijkste zijn.

Operatie

Bij een operatie aan de hypofysetumor wordt er geprobeerd zoveel mogelijk tumorweefsel weg te halen. In de meeste gevallen wordt gekozen voor een operatie via de neusholte. Om de tumor goed te kunnen zien maakt de arts gebruik van een microscoop of endoscoop (kijkbuisje). Tegenwoordig worden de meeste operaties met een endoscoop uitgevoerd. Er wordt een opening gemaakt bij bovenlip, om zo door de neusholte goed bij de schedelbasis en hypofyse te komen. Het lukt niet altijd om de tumor volledig te verwijderen. Dit ligt aan de grootte en ligging van de tumor. Meestal voeren een neurochirurg en een KNO-arts de operatie uit.

Medicijnen

Soms wordt een hypofysetumor behandeld met medicijnen om de hormoonproductie te remmen. Bij een teveel aan hormonen kunnen medicijnen de aanmaak of afgifte van hormonen remmen. Bij een tekort aan bepaalde hormonen kunnen medicijnen het hormoon vervangen.

Bestraling

Bestraling wordt niet zo vaak toegepast bij een hypofysetumor. Meestal heeft een operatie de voorkeur en wordt een bestraling als aanvullende behandeling uitgevoerd. Dit gebeurt als de tumor tijdens de operatie niet volledig verwijderd kan worden.